विप्लवको कृषि राजनीतिमा नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनको परिवर्तनशील चेहरा

असार १५ को राष्ट्रिय धान दिवसमा सामाजिक सञ्जालमा फैलिएको तस्बिरहरूको भीडमा एउटा छविले नेपाली राजनीतिको गहिरो विश्लेषणका लागि नयाँ आधार सिर्जना गरेको छ।

नेत्रविक्रम चन्द (विप्लव)को खेतमा हल जोतिरहेको साधारण दृश्यले नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनको इतिहासमा एउटा महत्वपूर्ण मोडको संकेत गरेको देखिन्छ। यो केवल एक फोटो नभएर राजनीतिक रूपान्तरणको गहिरो कथाको प्रतिनिधित्व गर्दै, नेपाली राजनीतिमा उत्पादनमुखी नेतृत्वको संभावनालाई प्रस्तुत गरेको छ।

प्रदर्शनी राजनीतिदेखि उत्पादन राजनीतिको यात्रा

मोहन बास्तोलाले सामाजिक सञ्जालमा गरेको टिप्पणीले नेपाली राजनीतिको एउटा पुरानो समस्यालाई उजागर गरेको छ। अरू नेताहरूले असार १५ मा हिलोमा पसेको त तिजमा पुरुषहरूले पनि नाचेर रमाइलो गरे जस्तो मात्रै भन्ने उनको व्यङ्गात्मक अभिव्यक्तिले नेपाली राजनीतिमा देखाउने संस्कृति र गर्ने संस्कृतिबीचको गहिरो विभाजनलाई स्पष्ट पारेको छ।

यस सन्दर्भमा विप्लवको तस्बिरले एक फरक आयाम प्रस्तुत गरेको छ जहाँ राजनीतिक नेतृत्व प्रदर्शनका लागि नभएर वास्तविक उत्पादनका लागि खेतमा उत्रिएको देखिन्छ।

नेपाली राजनीतिमा किसान र कृषिको मुद्दा सधैं केन्द्रीय विषय भएको छ, तर राजनीतिक दलहरूले यसलाई प्रायः चुनावी नारा र वाचाको विषयमा मात्र सीमित राखेका छन्।

असार १५ का दिन सामाजिक सञ्जालमा देखिने अधिकांश नेताहरूको गतिविधि फोटो सेसनमा मात्र सीमित रहन्छ, जहाँ कृषि कार्यको वास्तविकता भन्दा राजनीतिक प्रचारलाई प्राथमिकता दिइन्छ। यस परिप्रेक्ष्यमा विप्लवको कृषि संलग्नता एउटा नयाँ प्रवृत्तिको संकेत गर्दै, राजनीतिक नेतृत्वको परम्परागत ढाँचालाई चुनौती दिएको देखिन्छ।

क्रान्तिकारी रणनीतिमा कृषिको स्थान

नेत्रविक्रम चन्द विप्लवुको राजनीतिक यात्रालाई हेर्दा उनको वर्तमान कृषि अभियान केवल आर्थिक गतिविधि नभएर राजनीतिक रणनीतिको एक भाग हो भन्ने स्पष्ट हुन्छ। वि.सं २०७१ सालमा मोहन वैद्यको नेतृत्वमा रहेको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (क्रान्तिकारी माओवादी) नामक दलको विघटन भई बनेको उनको पार्टीले शुरुदेखि नै परम्परागत राजनीतिक पद्धतिप्रति असन्तुष्टि देखाउँदै आएको छ।

विप्लवको पार्टीले विनोद चौधरीलाई दुई लाख किलो आलु बिक्री गरेको दाबी गर्नु राजनीतिक दलको लागि असामान्य गतिविधि हो। यसले नेपाली राजनीतिमा उत्पादनमुखी अर्थव्यवस्थाको सम्भावनालाई प्रस्तुत गर्दै, राजनीतिक दलहरूले कसरी आर्थिक गतिविधिमा सक्रिय भूमिका खेल्न सक्छन् भन्ने नयाँ मोडेल प्रस्तुत गरेको छ। नेपालका धनी उद्योगपति विनोद चौधरीलाई आलु बिक्री गर्नु केवल व्यापारिक सम्बन्ध नभएर वर्गीय राजनीतिको नयाँ व्याख्याको रूपमा देख्न सकिन्छ।

भौगोलिक विविधताको सदुपयोग र आत्मनिर्भरताको दर्शन

विप्लवको पार्टीले देशका एक सयभन्दा बढी ठाउँमा सामूहिक खेती गरेको दाबी गर्नु नेपाली राजनीतिमा एउटा महत्वपूर्ण प्रयोग हो। कर्णालीका बाँझो जमिनमा स्याउ, ओखर खेती र भेडा पालन गर्दै उनले आत्मनिर्भर अर्थतन्त्र, आत्मनिर्भर उत्पादन, आत्मनिर्भर पार्टी र आत्मनिर्भर नेता एवं कार्यकर्ताको नारा दिएको छ। यो नारामा नेपाली अर्थव्यवस्थाको संरचनागत समस्याहरूको पहिचान र समाधानको दृष्टिकोण रहेको देखिन्छ।

जुम्लाको हिमा गाउँपालिका-७, धौलापानीमा करिब १३ हजार वर्गमिटर क्षेत्रफलमा दुई हजार स्याउका बिरुवा तथा चार सय दाँते ओखरका बिरुवा रोप्नु र यसका लागि सहिद परिवारकी कृष्ण कौरा शाहीको जग्गा २० वर्षका लागि लिजमा लिनु राजनीतिक दलको दीर्घकालीन योजनाको संकेत गर्छ। यसले राजनीतिक गतिविधि र आर्थिक उत्पादनबीचको सम्बन्धलाई नयाँ आयाम दिएको छ।

कालिकोटमा गत फागुन १२ गते तिला गुफानगरपालिकास्थित फोईमा एक हजार स्याउ र पाँच सय दाँते ओखर रोप्नु र अघिल्लो वर्ष पनि त्यहाँ दुई हजार स्याउ रोपेको तथ्यले यो कार्यक्रमको निरन्तरता र गम्भीरतालाई प्रमाणित गर्छ। यसैगरी कालिकोटको रुप्सा गाउँका रामबहादुर बोहोराबाट २० लाखमा ९० वटा भेडा खरिद गरेर हाल एक सय अठार पुर्याउन सफल भएका छन्।  

नेपाली युवाहरूको पलायनविरुद्धको वैकल्पिक दृष्टिकोण

विप्लवले नेपाली युवाहरूलाई खाडीका मरुभूमिमा श्रम बेच्नुभन्दा स्वदेशमै श्रम गरौँ, उत्पादन बढाऔँ भनेको आह्वानले नेपाली अर्थव्यवस्थाको संरचनागत समस्याको पहिचान गरेको छ। नेपालबाट हुने श्रम पलायनले देशको मानव संसाधनको दुरुपयोग भएको छ भने विदेशी मुद्राको निर्भरताले अर्थव्यवस्थालाई कमजोर बनाएको छ। यस सन्दर्भमा विप्लवको कृषि क्रान्तिको दृष्टिकोणले श्रम पलायनको विकल्प प्रस्तुत गर्ने सम्भावना देखाएको छ।

राजनीति मात्र गरेर हुँदैन, उत्पादनसँग जोड्नुपर्छू भन्ने उनको भनाइले नेपाली राजनीतिको परम्परागत दृष्टिकोणलाई चुनौती दिएको छ। नेपाली राजनीतिमा प्रायः राजनीतिक दलहरूले सत्ता प्राप्तिलाई मुख्य लक्ष्य बनाएका छन् भने उत्पादन र आर्थिक गतिविधिलाई द्वितीयक महत्व दिएका छन्। विप्लवको दृष्टिकोणले राजनीतिक शक्ति र आर्थिक शक्तिबीचको सम्बन्धलाई नयाँ परिभाषा दिने प्रयास गरेको देखिन्छ। 

भूगोल आधारित विकास रणनीति

हिमालमा स्याउ, जडीबुटी, ओखर, पहाडमा सुन्तला, तराईमा धान, तरकारी तथा फलफूल उत्पादनमा जोड दिनुपर्छ भन्ने विप्लवको सुझावले नेपालको भौगोलिक विविधताको सदुपयोगको वैज्ञानिक दृष्टिकोण प्रस्तुत गरेको छ। नेपालको भू-संरचनाले विविध प्रकारका कृषि उत्पादनको सम्भावना प्रदान गर्छ तर यसको समुचित उपयोग हुन सकेको छैन। विप्लवको यो दृष्टिकोणले तराईदेखि हिमालसम्मका सबै भू-भागको उत्पादनशील उपयोगको बाटो देखाएको छ। 

सामाजिक परिवर्तनको नयाँ मोडेल

रूपक अर्यालले सामाजिक सञ्जालमा लेखेका छन् कि असार १५ को मेलोमा सामाजिक सञ्जालमा नक्कली किसानले माटो दलेर धेरै बोले, विप्लवको यो तस्बिरमा भने माटो बोलेको महसुस हुन्छ।

यो भनाइले नेपाली राजनीतिमा प्रामाणिकता र कृत्रिमताबीचको विभाजनलाई स्पष्ट पारेको छ। राजनीतिक नेताहरूको कृषि क्षेत्रसँगको सम्बन्ध प्रायः प्रदर्शनी र नाटकीयतामा सीमित रहन्छ भने वास्तविक उत्पादन र किसानको समस्याहरूबाट टाढा रहन्छ।

विप्लवको आलु बमले वास्तविक बम भन्दा बढी प्रभावकारी साबित हुने सम्भावना देखाएको छ। माओवादी आन्दोलनको इतिहासमा हिंसा र सशस्त्र संघर्षले मुख्य भूमिका खेलेको छ तर विप्लवको वर्तमान दृष्टिकोणले शान्तिपूर्ण उत्पादनमार्फत सामाजिक परिवर्तनको बाटो देखाएको छ। यो परिवर्तन नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनको इतिहासमा एउटा महत्वपूर्ण मोड हुन सक्छ।

चुनौती र सम्भावनाको विश्लेषण

तर विप्लवको यो कृषि क्रान्ति दिगो हुन्छ कि हुन्न, त्यो समयले मात्र बताउनेछ। नेपाली राजनीतिमा धेरै आशाजनक पहलहरू शुरुमा उत्साहका साथ सुरु भएर बीचैमा हराएका छन्। विप्लवको यो प्रयोगले सफलता पाउनका लागि निरन्तरता, वैज्ञानिक पद्धति र बजार पहुँचको आवश्यकता छ। यदि यो प्रयोग सफल हुन्छ भने नेपाली राजनीतिमा उत्पादनमुखी नेतृत्वको नयाँ परम्परा स्थापना हुन सक्छ। असफल भयो भने यो पनि अर्को राजनीतिक प्रयोगको रूपमा मात्र सम्झिनेछ।
विप्लवको कृषि राजनीतिले नेपाली समाजमा राजनीति र उत्पादनबीचको सम्बन्धलाई नयाँ परिभाषा दिने सम्भावना देखाएको छ। यो प्रयोग सफल हुन्छ भने नेपाली राजनीतिको भविष्यमा महत्वपूर्ण प्रभाव पार्ने छ र असफल भयो भने कम्तीमा एउटा वैकल्पिक दृष्टिकोणको प्रयासको रूपमा सम्झिनेछ।